Pszczoły. Dlaczego musimy się o nie zatroszczyć?

Pszczoły to niepozorne owady, które na co dzień mogą umykać naszej uwadze. Jednak ich obecność w ekosystemie jest nieoceniona. Niestety ich liczba wciąż spada. Naukowcy ostrzegają — jeśli wyginą pszczoły, wkrótce za nimi wyginą także ludzie… Zapraszamy do naszego artykułu, w którym poznasz bliżej te pożyteczne zwierzątka. Dowiedz się, dlaczego pszczoły są tak ważne i w jaki sposób możemy się o nie zatroszczyć!

Pszczoły najważniejsze informacje

Pszczoły (Anthophila, Apiformes) to szeroka grupa owadów skrzydlatych. Przynależą do nadrodziny Apoidea, w której są również osy. Zwierzęta te wyewoluowały w okresie kredy, czyli liczą sobie już ponad 124 miliony lat! Pochodzą od owadów drapieżnych. Obecnie istnieje ponad 20 tysięcy gatunków pszczół, z czego 2 tysiące w samej Europie i 470 w Polsce. Najliczniej występują w klimacie umiarkowanym ciepłym.

Rodzaje pszczół

Wyróżnia się 7 rodzin pszczół:

• smuklikowate 
• spójnicowate
• lepiarkowate 
• pszczolinkowate 
• miesierkowate (miesiarkowate) 
• pszczołowate (Apidae)
• stenotritidae: występująca jedynie w Australii

Większość z nich stanowią owady prowadzące samotniczy tryb życia. Jednak niektóre funkcjonują w społecznościach o zaawansowanych strukturach, np. pszczoła miodna. Cześć z nich jest także pasożytami (np. trzmielce). Te nie budują własnych gniazd i żerują na pracy swoich kuzynów. Im także podrzucają swoje larwy.

Jak wyglądają pszczoły?

Pszczoły, choć są liczną grupą mają wspólne cechy morfologiczne. Są to niewielkie owady, o ciele zbudowanym z:

• głowy,
• klatki piersiowej w 3 segmentach,
• odwłoku w 9 segmentach,
• łapach przednich (do czyszczenia czułek),
• mocnych kończyn tylnych (często z koszyczkiem pyłkowym)
• błoniastych skrzydeł.

Niektóre z nich dysponują również żądłem. 

Wszystkie pszczoły posiadają także:

• czułki na głowie: istotny narząd zmysłów: dotyku, smaku i zapachu oraz słuchu,
• rozgałęzione włoski na całym ciele ciele,
• para dużych oczu oraz pomiędzy nimi trójkę dodatkowych, mniejszych,
• nastopek: czyli szeroką część tylnej kończyny.
• narząd gębowy: para żuchw do żucia pokarmu oraz trąbka do zasysania nektaru.

Pszczoła miodna

Najbardziej znaną przedstawicielką Anthophila jest pszczoła miodna (łac. Apis mellifera — pszczoła + niosący/rodzący miód), której możemy wyróżnić również wiele podgatunków. To owad zajmujący się produkcją złotego płynu, który jest wykorzystywany przez ludzi od wieków: jako pożywienie, lek czy kosmetyk. Prócz miodu wytwarza także:

• wosk, 
• mleczko pszczele, 
• kit pszczeli, 
• jad pszczeli 
• pierzgę 

Apis mellifera jest wysoce uspołecznionym owadem. Żyje w kilkutysięcznym roju, na który składają się:

• Robotnice: najliczniejsza, kilkutysięczna grupa samiczek. Odpowiadają za zbieranie pokarmu, dbaniem o gniazdo oraz młode. 
• Królowa: jedna samica, matka całego roju. Ma za zadanie złożyć jaja. Kopuluje z trutniami raz w swoim życiu.
• Trutnie: stereotypowo mówi się tak o osobie leniwej i nieskalanej pracą. Jednak życie trutni wcale nie jest tak kolorowe, jak mogłoby się wydawać. Nie są stałymi domownikami roju. Ich jedynym celem jest zapłodnienie królowej, po czym natychmiast spotyka je śmierć. Osobniki, którym nie jest dane kopulować, przebywają w gnieździe do później jesieni, co pomaga utrzymać prawidłową temperaturę w pszczelim domu. Następnie są wypędzane z roju i giną na mrozie.

Owady te aktywnie bronią swojego gniazda, atakując przy pomocy żądła. Niestety użądlenie większego zwierzęcia, kończy się dla pszczoły miodnej śmiercią.

Dzikie pszczoły — samotnice

Dzikimi pszczołami nazywamy owady z grupy Anthophila, które nie tworzą społeczności. Każda samica ma własne gniazdo i samodzielnie wychowuje swoje młode. 

Samotnice dzieli się ze względu na to, w jaki sposób tworzą swoje lokum, czyli:

• samodzielnie tworzące gniazda: np.lepiarki
• bytujące w gotowych gniazdach: np. murarki

Co ciekawe, dzikie odmiany są o wiele skuteczniejsze, jeśli chodzi o zapylanie kwiatów, niż pszczoły miodne. 

Pszczoły murarki

Murarki (Osmia) to najpopularniejsze samotnice, które możemy spotkać np. w swoich ogrodach, na skrajach lasów oraz łąkach. 

Nazwa tej grupy wywodzi się od wykorzystywania przez te owady np. błota do organizacji gniazd. Nie budują one jednak swoich domostw “od zera”. Wykorzystują niewielkie przestrzenie takie jak: norki w ziemi, łodygi roślin czy w stare, ślimacze muszle. W Polsce żyje ich około 18. gatunków.

Co ciekawe, murarki są mocno owłosione. Dzięki temu mogą zbierać więcej pyłku w czasie żerowania na kwiatach. 

Co jedzą pszczoły?

Pszczoły na każdym etapie swojego rozwoju żywią się pokarmem pozyskiwanym z roślin:

• pyłkiem — stanowi źródło białka
• nektarem — jest źródłem cukrów
• w wyjątkowych przypadkach oleje

Nieliczne gatunki (pszczoły sępowe z rodzaju Trigona) spożywają pokarm pochodzenia zwierzęcego, a dokładniej rozkładające się mięso, a nie pyłek i nektar.

Dlaczego pszczoły żądlą?

Jak już wcześniej wspominaliśmy, niektóre odmiany tych owadów posiadają żądło. Jest to śmiercionośna broń. Pszczoły używają go obronie swojego gniazda i królowej (w przypadku odmian społecznych). W jadzie pszczelim znajdują się takie substancje jak dopamina, melityna i histamina. Na szczęście dla człowieka (o ile nie jesteśmy uczuleni na jad), użądlenie kończy się zazwyczaj opuchlizną i świądem w miejscu wkłucia. Co więcej, istnieją naukowe dowody na prozdrowotne właściwości jadu pszczelego.

Ból odczuwany po ugryzieniu jest subiektywną sprawą dla każdego z nas. Zależy od ilości uwolnionego pod skórę jadu oraz indywidualnych reakcji organizmu. Niestety owad umiera po ukąszeniu człowieka, ponieważ nie jest w stanie wyciągnąć żądła z ludzkiej skóry. Po prostu odrywa je przy próbie odlotu, uszkadzając swoje narządy wewnętrzne co niechybnie prowadzi do zgonu. 

Ile żyje pszczoła?

Długość życia tych owadów zależy od gatunku oraz rodzaju. Przykładowo, królowa potrafi dożyć 5 lat. Z kolei robotnica, które wygryzła się wiosną lub latem przetrwa około 40 dni,  a ta wygryziona na jesień nawet 9. miesięcy. Dlatego nie możemy wskazać jednoznacznej odpowiedzi na to, ile żyją te owady.

Dlaczego pszczoły są tak ważne? Problem ze zmniejszającą się liczbą zapylaczy na świecie

W czasie żerowania na kwiatach owady te zbierają na swoich ciałkach pyłek. Przenosząc go z jednej rośliny na drugą umożliwiają im rozmnażanie się poprzez zapylanie. 

Według danych zamieszczonych na oficjalnej stronie Serwisu Rzeczypospolitej Polskiej, pszczoły w ten sposób umożliwiają rozwój, aż 77% gatunkom roślin. Te następnie są wykorzystywane w przemyśle spożywczym. Najbardziej cenne są dzikie pszczoły, które przewyższają swoją skutecznością w zapylaniu, popularnie hodowane odmiany miodne.

Stanowią więc ogromnie ważny element ekosystemu, zapewniając mu stabilność. Bez nich zachwiana zostanie światowa gospodarka. Zagrożone wyginięciem będą liczne gatunki zwierząt, w tym i ludzi.

Niestety liczebność wszystkich pszczół maleje. Dzieje się to z powodu postępującego zanieczyszczenia środowiska. Nie bez znaczenia pozostaje także stosowanie pestycydów, zmniejszenie populacji kwiatów czy kolejnych chorób dotykających te owady. Po dziś dzień zdarzają się incydenty barbarzyństwa palenia i niszczenia uli, jak miało to miejsce np. w 2022 roku w Łubinie.

Co możemy zrobić dla pszczół?

Aby ochronić te pożyteczne owady, trzeba działać! Co możemy zrobić? Istnieją liczne organizacje, które prężnie działają na rzecz ochrony pszczół. Wystarczy zajrzeć do internetu i wesprzeć którąś z nich. Oczywiście najpierw zweryfikuj jej wiarygodność!

O pszczółki możesz zadbać także na swoją rękę. W jaki sposób? Bardzo łatwo, między innymi:

• zbuduj domki dla murarek lub kup gotowe i rozstaw je w ogrodzie, czy nawet pod blokiem lub w parku,
• zadbaj o poidełko z wodą dla owadów,
• zasadź w swoim ogrodzie lub na balkonie miododajne rośliny bezpieczne dla pszczół. Polecamy na przykład kocimiętkę. To cudowna roślina, która nie tylko przyciągnie Twojego kota. Zachwyci Cię obłokiem kwiatuszków i zapewni pokarm pszczołom, trzmielom oraz motylom.
• nie koś trawnika, jeśli nie musisz tego robić. Różnorodna murawa sprzyja owadom.
• unikaj preparatów do roślin, które są szkodliwe dla zwierząt,
• jeśli musisz zastosować oprysk na swoje rośliny, zrób to poza porami żerowania owadów i stosuj jedynie delikatne środki, najlepiej te ekologiczne!
• dbaj o środowisko na różne sposoby — od wyboru komunikacji miejskiej, po  segregację śmieci.

Wszystko ma znaczenie!

Kiedy świętujemy Dzień Pszczoły?

Światowy Dzień Pszczół obchodzimy 20 maja. Został ustanowiony przez ONZ w 2018 roku. Z kolei na polskim gruncie świętujemy również Wielki Dzień Pszczół. Obie inicjatywy mają na celu szerzenie wiedzy o zapylaczach oraz podkreślenia ich znaczenia dla dla naszego środowiska naturalnego.

Ciekawostki o pszczołach

• Najstarszą pszczołą znalezioną przez naukowców w bursztynie jest owad z okresu późnej kredy — czyli około 70 milionów lat temu!.
• Największym gatunkiem jest pszczoła olbrzymia Wallace'a Megachile pluto (39 mm).
• Najmniejszym gatunkiem — pszczoła karłowata bezżądłowa z plemienia Meliponini (2 mm).
• Królowa może składać również jaja niezapłodnione, co nazywane jest dzieworództwem.
• Pszczoły wykonują specjalny, skomplikowany taniec, który jest elementem ich komunikacji. W ten sposób przekazują sobie informację o odkryciu nowego miejsca z pożywieniem. Przy pomocy niektórych ruchów jest w stanie poinformować nawet o stopniu trudności w dostępie do tego źródła!.
• W Kielcach znajduje się pomnik pszczoły, przy ulicy Stefana Żeromskiego, autorstwa Stefana Dulnego. 
• Owady te posiadają swoisty, wewnętrzny zegar, według którego dokładnie wiedzą, kiedy dana roślina jest gotowa do zebrania nektaru.

Najczęstsze pytania dotyczące pszczół

Ile śpią pszczoły?

Owady te sypiają od 5 do 8 godzin na dobę.

Do której godziny latają pszczoły?

Owady te żerują od świtu do zmierzchu.

Czy królowa pszczół ma żądło?

Tak, jednak wykorzystuje je do walk jedynie z innymi matkami.

Kiedy pszczoły umierają?

Umierają po stracie żądła po ukąszeniu człowieka. Trutnie umierają po kopulacji z królową. Śmiertelny dla tych owadów jest też chłód.

Czy pszczoły latają w deszczu?

W większości przypadków owady te wstrzymują się od żerowania w czasie deszczowych dni. Z lekkimi opadami radzą sobie jedynie większe okazy takie jak trzmiele.

Czy pszczoły są inteligentne?

Tak! To zdecydowanie jedne z najbardziej inteligentnych owadów na świecie.

Bibliografia:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pszczo%C5%82y

https://en.wikipedia.org/wiki/Bee

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pszczo%C5%82a_miodna

https://www.gov.pl/web/srodowisko/bez-pszczol-przezyjemy-najwyzej-4-lata

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pszczo%C5%82y_samotnice

https://pl.wikipedia.org/wiki/Osmia

https://tvn24.pl/polska/lubie-zniszczono-120-uli-zginelo-ponad-milion-pszczol-st5732420

https://www.gov.pl/web/rolnictwo/20-maja--swiatowy-dzien-pszczol

https://www.gov.pl/web/psse-krakow/wielki-dzien-pszczol